Dış Ticarette Kullanılan Belgeler: Kapsamlı Bir Rehber
Uluslararası ticarette başarılı olmak için bilmeniz gereken tüm temel belgeleri ve sertifikaları bu rehberde bulabilirsiniz.
Dr. Ahmet Y.
Dış Ticaret Uzmanı
Yayın: 26.10.2025 | Güncelleme: 27.10.2025
Dış Ticaret Belgeleri Neden Önemlidir?
Dış ticarette kullanılan belgeler, ihracat ve ithalat işlemlerinin yasalara uygun ve düzenli yürütülmesi için zorunludur. Bu evraklar; malın menşei, değeri, cinsi, miktarı ve taşıma şekli gibi kritik bilgileri içerir. Her belge, uluslararası ticaretin farklı bir aşamasında belirli bir amaca hizmet eder ve gümrük, taşıma, vergilendirme gibi süreçlerin temelini oluşturur.
Gümrük Beyannamesi (Customs Declaration Form)
İhracatta, gümrük mevzuatı uyarınca doldurulan ve ilgili ihracatçı birliği tarafından onaylandıktan sonra gümrük idaresine sunulan resmi belgedir. Mal sahipleri veya yasal temsilcileri tarafından düzenlenir.
Önemli Kurallar ve Süreçler
- Beyanname üzerinde kazıntı ve silinti yapılamaz.
- Tescil edildikten sonra eşyanın cinsi, niteliği ve birim fiyatı gibi bilgilerde düzeltme yapılamaz.
- Tescil işlemi, gümrük defterine kayıt, sıra numarası, tarih ve resmi mühür ile tamamlanır.
- Değişiklik veya iptal durumunda, gümrük idaresi bu durumu İhracatçı Birlikleri, vergi dairesi ve Türkiye İstatistik Kurumu'na bildirir.
- Tek Tip Gümrük Beyannameleri 8 (sekiz) nüsha olarak düzenlenir.
Beyannamede Yer Alan Bilgiler
- Gönderen / İhracatçı ve Alıcı bilgileri
- Mali müşavir / Serbest muhasebeci
- Çıkış, menşe ve gideceği ülke
- Teslim şekli ve ödeme şartları
- Taşıma aracının kimliği ve kayıtlı olduğu ülke
- Döviz kuru ve toplam fatura bedeli
- Çıkış gümrük idaresi ve eşyanın bulunduğu yer
- Eşyanın tanımı ve G.T.İ.P. Numarası
- Brüt ve net ağırlık (kg)
- Vergilerin hesaplanması
Fatura Çeşitleri (Invoice Types)
Fatura, satılan malın cinsi, miktarı, fiyatı ve teslim şekli gibi bilgileri içeren, satıcı tarafından alıcıya gönderilen bir hesap belgesidir. Dış ticarette farklı amaçlarla kullanılan çeşitli fatura türleri bulunur.
Ticari Fatura (Commercial Invoice)
Satılan mal veya yapılan iş karşılığında müşterinin borcunu gösteren temel ticari belgedir. İhracatçı tarafından hazırlanır ve ithalatçı ülkenin mevzuatına uygun olmalıdır. Genellikle İngilizce ve Türkçe olarak düzenlenir.
Proforma Fatura (Proforma Invoice)
Satıcının alıcıya gönderdiği bir teklif niteliğindedir. Malın özelliklerini, fiyatını, teslim ve ödeme şeklini içerir. Mali bir yükümlülük yaratmaz ve ticaretin başlangıç aşamasında kullanılır.
Orijinal Fatura (Original Invoice)
Satış işlemi kesinleştikten sonra düzenlenen ve satış sözleşmesini belgeleyen faturadır. Gümrük işlemleri ve vergilerin hesaplanması için gereklidir.
Navlun Faturası (Freight Invoice)
Deniz veya su yolu taşımacılığında taşıma ücretini (navlun) gösteren belgedir. Özellikle CF veya CIF gibi teslim şekillerinde, navlun satıcı tarafından ödendiğinde düzenlenir.
Konsolosluk Faturası (Consular Invoice)
Malın gideceği ülkenin konsolosluğu tarafından malın menşei, birim fiyatı ve değerinin onaylandığı özel bir fatura türüdür. Vergi kaçaklarını ve döviz usulsüzlüklerini önlemek amacıyla bazı ülkeler tarafından talep edilir.
Tasdikli Fatura (Legalized/Certified Invoice)
İhracatçının düzenlediği ticari faturanın, ithalatçı ülkenin konsolosluğuna onaylatılmasıyla elde edilir. Genellikle Menşe Şahadetnamesi ile birlikte ibraz edilir.
Menşe ve Dolaşım Belgeleri
Bu belgeler, malların üretildiği ülkeyi (menşe) kanıtlar ve uluslararası anlaşmalar kapsamında gümrük vergisi indirimlerinden veya muafiyetlerinden yararlanılmasını sağlar.
Menşe Şahadetnamesi (Certificate of Origin)
İhracata konu olan malların üretim yerini gösteren belgedir. İthalatçı ülkenin talebi doğrultusunda hazırlanır ve ihracatçının bağlı olduğu ticaret veya sanayi odası tarafından onaylanır.
A.TR Dolaşım Belgesi (A.TR Movement Certificate)
Türkiye ile Avrupa Birliği (AB) arasındaki Gümrük Birliği anlaşması kapsamında, sanayi ürünleri ve işlenmiş tarım ürünlerinin serbest dolaşımını ve gümrük vergisi muafiyetini sağlayan belgedir.
EUR.1 Dolaşım Sertifikası (EUR.1 Movement Certificate)
Türkiye'nin AB ile olan tarım ve AKÇT (demir-çelik) ürünleri ticaretinde ve EFTA ülkeleri ile Serbest Ticaret Anlaşması imzaladığı diğer ülkelere yönelik ihracatta gümrük indirimi sağlayan bir menşe ispat belgesidir.
Tedarikçi Beyanı (Supplier's Declaration)
A.TR belgesi ile birlikte kullanılan ve Pan-Avrupa Menşe Kümülâsyonu kapsamındaki eşyanın menşeini gösteren belgedir. Bu sistem, üye ülkeler arasında menşeli girdilerin serbestçe kullanılmasına olanak tanır.
Sağlık, Güvenlik ve Kontrol Belgeleri
Özellikle tarım, gıda ve canlı hayvan gibi ürünlerin ihracatında, ürünlerin insan, hayvan ve bitki sağlığına uygun olduğunu kanıtlayan ve uluslararası standartlara uyumunu gösteren belgelerdir.
- Bitki Sağlık Sertifikası (Phytosanitary Certificate): Bitkisel ürünlerin hastalık ve zararlı maddelerden arınmış olduğunu gösterir. Tarım ve Orman Bakanlığı'na bağlı birimlerden temin edilir.
- Hayvan Sağlık Raporu (Health Certificate for Animal Export): Canlı hayvan ve hayvansal ürünlerin insan ve hayvan sağlığına zararlı hastalıklardan ari olduğunu kanıtlar.
- Kontrol Belgesi (Conformity Certificate): İhracatı zorunlu kalite denetimine tabi olan tarım ürünlerinin standartlara uygunluğunu gösterir. Dış Ticarette Standardizasyon Denetmenleri tarafından verilir.
- Gözetim Belgesi (Inspection Certificate): Bağımsız bir gözetim şirketi tarafından, malın alıcının siparişindeki miktar, kalite ve ambalajlama gibi koşullara uygun olarak yüklendiğini teyit eden belgedir.
- Ekspertiz Raporu (Expertise Report): Özellikle halı, hediyelik eşya gibi eski eser niteliği taşıyabilecek ürünlerin ihracatında, ürünün eski eser olmadığını kanıtlamak için müze veya odalar tarafından düzenlenen rapordur.
Taşıma Belgeleri (Transport Documents)
Malların belirli bir noktadan alınıp varış noktasına teslim edilmek üzere taşındığını gösteren ve taşıma sözleşmesi niteliği taşıyan belgelerdir.
Konşimento (Bill of Lading)
Taşıma belgelerinin en önemlisidir. Malın mülkiyetini temsil eder ve taşıyıcı tarafından düzenlenir. Özellikle deniz yolu taşımacılığında kullanılan konşimentolar kıymetli evrak niteliğindedir ve ciro edilebilir.
- Deniz Konşimentosu (Marine Bill of Lading): Kıymetli evraktır, ciro edilebilir.
- Havayolu Konşimentosu (Airwaybill): Makbuz niteliğindedir, ciro edilemez.
- Demiryolu Hamule Senedi (Railway Consignment Note): Nama düzenlenir, ciro edilemez.
- Karayolu Taşıma Belgesi (CMR): Karayolu taşımacılığında kullanılan uluslararası anlaşma gereği düzenlenen belgedir.
Çeki Listesi (Weight List)
Sevk edilen malların her bir paketinin net ve brüt ağırlığını, hacmini ve paket içeriğini detaylı olarak gösteren listedir. Gümrük kontrolü ve sigorta hasar tespiti için önemlidir.
Koli Listesi (Packing List)
Çeki listesine benzer şekilde, her bir koli, paket veya sandığın içeriğindeki malların cinsi, adedi, rengi gibi detayları belirtir. Alıcının malı kontrol etmeden dağıtım yapmasına olanak tanır.
Diğer Önemli Belgeler
ATA Karnesi (ATA Carnet)
Eşyaların fuar, sergi, mesleki ekipman gibi amaçlarla ülkeler arasında geçici olarak vergisiz ithalat ve ihracatını sağlayan uluslararası bir gümrük belgesidir. "Mallar için Pasaport" olarak da bilinir ve geçerlilik süresi bir yıldır.
Sigorta Belgeleri (Insurance Documents)
Malların taşıma sırasında karşılaşabileceği kayıp veya hasar risklerini teminat altına alan belgelerdir. En yaygın olanı Sigorta Poliçesi'dir. Özellikle CIF (Maliyet, Sigorta, Navlun) teslim şeklinde satıcı tarafından düzenlenmesi zorunludur.
Helal ve Koşer Sertifikaları
Özellikle gıda ürünlerinin ihracatında, ürünlerin sırasıyla İslami (Helal) veya Musevi (Koşer) kurallarına uygun olarak üretildiğini kanıtlayan belgelerdir. İlgili ülkelerin pazarlarına giriş için kritik öneme sahiptir.