Kimya Ürünleri Dış Ticareti 

DÜNYA ÜRETİMİ

Dünya kimya sanayi üretimi, yıllık olarak yaklaşık 2 trilyon dolar civarında gerçekleşmekte

olup, bu üretimin %45’i uluslararası ticarete konu olmaktadır. Dünya kimya üretiminin

yaklaşık %75’lik kısmı Avrupa Birliği, Amerika Birleşik Devletleri, Japonya ve Avustralya’da

gerçekleşmektedir. 2010 yılında, dünya kimya üretimi, geleneksel üretici olan AB ’nin

üretimindeki %10 oranındaki artışın etkisiyle artmaya devam ederken, aynı zamanda

Asya’da gerçekleşen %8,8 oranındaki artışın da bu performansa katkısı büyük olmuştur.

Kimya sanayi üretiminin dünyada sektörlere hammadde temini açısından dağılımına

bakıldığında sektör üretiminden; tekstil ve hazır giyim sektörünün %6,3, elektrikli eşya

sektörünün %3,9, maden ve metal sektörü ile makine ve elektrik sektörlerinin %9, madeni

ürünler sektörünün %2,5, inşaat sektörünün %5,4, otomotiv sektörünün %5,3, kağıt ve

baskı ürünleri sektörünün %4,5, nihai tüketimin (doğrudan tüketiciye) %30,3, hizmetler ve

idari faaliyetlerin %16,4 pay aldıkları görülmektedir (CEFIC-European Chemistry Industry

Council). Firmalar açısından bakıldığında ise, çeşitli ülkelerde tesisleri bulunan BASF, Dow

Chemicals, Eastman Chemical Company, Shell, Bayer, INEOS, ExxonMobil, DuPont,

SABIC, Braskem ve Mitsubishi, dünyadaki en büyük kurumsal kimya ürünleri üreticileri

arasında yer almaktadır. 

DÜNYA TİCARETİ 

Dünya kimya sanayi ihracatı 2010 yılında yaklaşık 4 trilyon ABD Doları olarak

gerçekleşmiş olup dünya toplam ihracatı içerisindeki payı %27,3’tür. Aynı yıl itibariyle

kimya sanayi ithalatı ise 4,1 trilyon ABD Doları olarak gerçekleşmiş olup, dünya toplam

ithalatı içerisindeki payı %27,5’tir.

Dünya kimya ihracatının %54’ünü gerçekleştiren AB, dünya kimya ithalatının da

%46,9’unu yapmaktadır. Asya ülkeleri ihracatın % 23,8’ini, ithalatın ise %23,8’ini, NAFTA

ülkeleri ihracatın %13,5’ini, ithalatın %15,3’nü, Diğer Avrupa ülkeleri ihracatın %5,9’unu,

ithalatın ise %6,6’sını yapmaktadır.

TÜRKİYE ‘DE KİMYA SEKTÖRÜ ÜRETİMİ

Türk kimya endüstrisi, ağırlıklı olarak petrokimya, sabun, deterjan, gübre, ilaç, boya-vernik,

sentetik elyaf, soda gibi çeşitli kimyasal hammadde ve tüketim ürünlerinin üretiminin

gerçekleştirildiği tesislerden oluşmaktadır. Sektörde faaliyet gösteren firmalar ölçek ve

sermaye kaynakları açısından farklılık göstermektedir. Sektörde faaliyet gösteren

firmaların önemli bir kısmı küçük ve orta ölçekli işletmelerden oluşmakla birlikte, büyük

ölçekli firmalar ile çok uluslu şirketler de faaliyet göstermektedir.

Kimya sektörü ithalata bağımlı bir sektördür. Kullanılan hammaddenin yüzde 70’i ithal

edilmektedir. %30’u ise yerli üretimle karşılanmaktadır. Plastik üretimin ana girdisi %90

oranında petrokimya sektöründen sağlanmaktadır. Petrokimya sektörü ise büyük ölçekli,

sermaye ve teknoloji yoğun bir sektördür. Plastik ve kauçuk sektörü %90’ın üzerinde

ithalata bağımlı bir sektördür.

TÜİK verilerine göre 2004 yılında kimya sektöründe 191.348 kişi istihdam edilirken bu

rakam beş yılda % 19,92 artarak 2009 yılında 229.465’e ulaşmıştır. Kimya sektörü

istihdamının imalat sanayi içindeki payı 2004 yılında % 7,96 iken, 2009 yılında % 8,88

olmuştur.

Plastikten kozmetiğe, ilaçlardan boyalara kadar birçok alanda sağladığı nihai ürünlerin

yanı sıra, pek çok sektöre de ara mal ve hammadde temin eden bir sanayi dalı olan kimya

sektöründe üretim 2007 yılında %8,7 artmasına karşın, küresel ekonomik krizin etkisi

sonucu 2008 yılında %0,3 oranında daralmıştır.

2008 yılına kadar düzenli bir artış gösteren üretim endeks değeri 2008 ve 2009 yıllarında

küresel krizin de etkisiyle istikrarlı bir eğilim içerisine girmiş ve 2010 yılında Ocak-Aralık

döneminde yeniden yükselerek 130,2 seviyesinde gerçekleşmiştir. Kimya sektöründe aylık

sanayi üretim endeksi 2011 yılı Temmuz ayında bir önceki yılın aynı ayına göre % 1,74,

Ekim ayında % 9 ve Aralık ayında % 4 artarak 149,5 seviyesine ulaşmıştır.

Kimya Sanayi, lojistik önemi açısından çoğunlukla ülkenin kıyı bölgelerinde lokalize

olmuştur. Petrol ve petrol ürünleri, deterjan, sabun, ilaç kimyasalları, boya gibi ürünleri

üreten kimya firmalarının çoğu Marmara Bölgesinin üç büyük sanayi ili olan İstanbul,

Kocaeli ve Sakarya’da, Ege Bölgesinde İzmir’de yerleşim gösterirken, gübre ve petrol

ürünleri firmalarının çoğu Akdeniz Bölgesinde toplanmıştır. Ayrıca Akdeniz bölgesinde ana

ham maddelerden olan soda, bikromat gibi önemli üretim merkezleri de bulunmaktadır.

Türkiye’deki en büyük petrokimya şirketi eskiden bir kamu kuruluşu olan ve 2007 yılında 

özelleştirilen Petkim’dir. Petkim’in İzmir’deki Aliağa petrokimya tesisinin yıllık kapasitesi 3,2

milyon tondur. Petkim’in ürün yelpazesi içinde LDPE, HDPE, PVC ve PP ürünleri,

masterbatch’ler, elyaf ve aromatikler yer almaktadır. Bu ürünler inşaat, elektrik, elektronik,

ambalaj, tekstil ve ayrıca tıp, boya, deterjan ve kozmetik sektörleri açısından önem

taşımaktadır.

Petkim, birçok sektöre hammadde olarak ürettiği söz konusu ürünleri için ana girdi olarak

kullandığı naftayı, gerek yurt içindeki tek üretici olan Tüpraş’tan, gerekse ithalat yoluyla

yurt dışından temin etmektedir. Aynen Petkim gibi, eskiden bir kamu kuruluşu olan ve

2005 yılında özelleştirilen Tüpraş, ülkemizde ham petrol işleyen tek kuruluş olup,

faaliyetlerini İzmit, İzmir, Kırıkkale ve Batman’daki petrol rafinerilerinde sürdürmektedir.

Şirketin üretimini yaptığı ürünler; LPG, benzin, hafif ve ağır nafta, kerosen, hafif ve ağır

dizel (motorin) ve fuel oil yakıtıdır. 28,1 milyon ton/yıl ham petrol işleme kapasitesine sahip

olan Tüpraş'ın 2010 yılı kapasite kullanım oranı %77,1 oranında gerçekleşmiş, bu

kapsamda 10 milyar dolar tutarında ve 17,3 milyon ton hacminde ham petrol temin

edilmiştir.

Türkiye’nin en büyük 500 üretici firması listesinde yer alan kimya firmalarının başında da

petrokimya sanayinde faaliyet gösteren TÜPRAŞ ve PETKİM yer almaktadır.

Kapasite Kullanım Oranı

Kimya sektöründe kapasite kullanımı, diğer sektörlere verdiği girdileri de göz önünde

bulundurulduğunda, ülkenin genel eğilimine bağlı olarak gelişme göstermiştir. Son dört 

yılda ağırlıklı kapasite kullanım oranı kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı

sektöründe %73,8, temel eczacılık ürünlerin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı

sektöründe %74,2 ve kauçuk ve plastik ürünleri imalatı sektöründe %72,0 olmuştur.

2010-2011 yıllarına ait kimya sektörü kapasite kullanım oranlarına ilişkin tablo aşağıda yer

almaktadır. Merkez Bankası verilerine göre kimya sektöründe ağırlıklı kapasite kullanım

oranı 2011 yılında 77,8 olmuştur.

TÜRKİYE’DE DIŞ TİCARET 

İhracat

Kimya sektörü ihracatımız 2009 yılında bir önceki yıla göre %30 oranında değer

kaybederken, 2010 yılında %22 oranında artarak 13,4 milyar ABD Doları olarak

gerçekleşmiştir. Benzer şekilde 2011 yılında bir önceki yıla göre kimyasal ürünler

ihracatımız %29 düzeyinde artış göstermiştir. 

Alt sektörler itibariyle 2011 yılı kimya ihracatımıza bakıldığında ilk sırada yer alan ürünlerin

2010 yılı sıralamalarını koruyarak yine mineral yakıtlar ve yağlar, plastik ve plastikten

mamul eşyalar, inorganik kimyasallar, kauçuk ve kauçuktan eşyalar, sabunlar ve organik

kimyasallar ürün grupları olduğu görülmektedir. 

Ülkeler bazında kimya sektörü ihracatımız incelendiğinde, 2011 yılında başlıca

pazarlarımızın; Mısır, Almanya, Birleşik Arap Emirlikleri, Irak, Rusya, İtalya, İngiltere, İran,

Malta, K.K.T.C. olduğu görülmektedir. 2011 yılında tüm ülkelere yönelik kimya ürünleri

ihracatımızdaki %29 oranındaki artışa, en çok Mısır pazarındaki %133, Birleşik Arap

Emirlikleri pazarındaki %103, Malta pazarındaki %461 oranlarındaki artışların katkıda

bulunduğu değerlendirilebilir. 

Alt sektörler itibariyle 2011 yılı kimya ithalatımıza bakıldığında, ilk sırada yer alan ürünlerin

ihracatımızdaki sıralamaya benzer şekilde, mineral yakıtlar ve yağlar ile plastik ve

plastikten mamul eşyalar olduğu ve bunları organik kimyasallar ile eczacılık ürünleri ürün

gruplarının takip ettiği görülmektedir. 

Ülkeler bazında kimya sektörü ithalatımız incelendiğinde, 2011 yılında kimya

ürünleri ithalatı yaptığımız başlıca ülkelerin; Rusya, İran, Almanya, İtalya, Hindistan

olduğu görülmektedir. Kimya sektöründe en fazla ithalat artışı yaşanan ülkelerin ise

KAYNAKLAR

􀂃 T.C. Ekonomi Bakanlığı, Bilgi İşlem Merkezi Verileri

􀂃 International Trade Center (ITC), Trade-Map

􀂃 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Kimya Sektörü Raporları (2011-2012)KİMYA SEKTÖRÜ

Etiketler : Dünya kimya üretimi , Türkiye kimya üretimi ve dış ticareti , Türkiye kimya ihracatı